สำนักยาและวัตถุเสพติด มีภารกิจตามกฎหมายคือเป็นห้องปฏิบัติการอ้างอิงระดับชาติ  และมีหน้าที่ส่งเสริมและสนับสนุนกิจกรรมเพื่อพัฒนาศักยภาพห้องปฏิบัติการตรวจวิเคราะห์ภายในประเทศ    โดยเฉพาะห้องปฏิบัติการที่ต้องการขอรับรองความสามารถห้องปฏิบัติการตามระบบคุณภาพ ISO/IEC 17025 : 2005 ที่มีข้อกำหนดให้ต้องเข้าร่วมการทดสอบความชำนาญ   ซึ่งในประเทศไทยยังไม่มีหน่วยงานที่ให้บริการทดสอบความชำนาญด้านยาและวัตถุเสพติด จึงต้องเข้าร่วมกิจกรรมจากต่างประเทศที่มีค่าใช้จ่ายสูง และเป็นอุปสรรคสำหรับห้องปฏิบัติการจากภาครัฐหรือหน่วยงานขนาดเล็กที่ต้องการประเมินตนเอง  และเพื่อประกันคุณภาพห้องปฏิบัติการ

สำนักยาและวัตถุเสพติดเล็งเห็นถึงความสำคัญในเรื่องนี้ จึงริเริ่มเป็นผู้ให้บริการ เพื่อให้ห้องปฏิบัติการด้านตรวจวิเคราะห์ได้เข้าร่วมกิจกรรม ใช้ประเมินความสามารถ สร้างการยอมรับ และเกิดการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง สามารถลดการพึ่งพาจากต่างประเทศ โดยเปิดให้บริการทดสอบความชำนาญ จำนวน 3 แผนงาน คือ การทดสอบความชำนาญห้องปฏิบัติการทางด้านยา  ด้านสารเสพติดในปัสสาวะ  และยาเสพติดในของกลาง และเมื่อปีพ.ศ. 2559 ทั้ง 3 แผนงานได้การรับรองความสามารถผู้จัดโปรแกรมการทดสอบความชำนาญห้องปฏิบัติการ หรือ PT provider ตามมาตรฐาน ISO/IEC 17043 : 2010  ปัจจุบันมีสมาชิกทั้งภาครัฐและเอกชน รวม 3 แผนงาน เป็นจำนวนหนึ่งพันกว่าหน่วยงาน  สำหรับแผนงานด้านยาได้ให้บริการแก่สมาชิกในภูมิภาคอาเซียนด้วยแล้ว และมีโครงการขยายขอบข่ายทุกแผนงานในอนาคต เพื่อมุ่งสู่การเป็นผู้นำด้านห้องปฏิบัติการมาตรฐานในภูมิภาคอาเซียน

ด้านยา

ในอดีตห้องปฏิบัติการควบคุมคุณภาพยาอาเซียนเคยประสบปัญหาเรื่องหน่วยงานที่ให้การรับรองตามระบบคุณภาพ ISO/IEC 17025 : 2005 ของแต่ละประเทศยังมีมาตรฐานที่ไม่ทัดเทียมกัน ทำให้ห้องปฏิบัติการที่ถึงแม้ได้การรับรองแล้ว  แต่ยังมีคุณภาพของผลการวิเคราะห์ที่ไม่สอดคล้องกัน การทดสอบความชำนาญสามารถใช้เป็นกิจกรรมหนึ่งเพื่อบ่งชี้ความสามารถ และเปรียบเทียบผลการวิเคราะห์ของห้องปฏิบัติการได้  แต่ในขณะนั้นยังไม่มีหน่วยงานใดในกลุ่มประเทศอาเซียนที่เป็นศูนย์กลางเพื่อจัดการทดสอบ ซึ่งสำนักยาและวัตถุเสพติด กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ เล็งเห็นโอกาสเพื่อพัฒนาศักยภาพ และความเป็นผู้นำในภูมิภาค จึงได้อาสาสมัครเป็นผู้จัดในนามของประเทศไทย

ปี พ.ศ. 2547 สำนักยาและวัตถุเสพติดเข้าร่วมโครงการความร่วมมือทางเศรษฐกิจระหว่างสหภาพยุโรปและอาเซียน ด้านมาตรฐานคุณภาพและการรับรอง ในสาขา Pharmacy  หัวข้อ Component ที่ 3 เรื่อง Strengthening Quality Control Laboratories ซึ่งผู้แทนของสำนักยาและวัตถุเสพติดได้รับการฝึกอบรมและศึกษาดูงานจากหน่วยงาน European Directorate for the Quality of Medicines & HealthCare หรือ EDQM เรื่อง Organization of ASEAN Proficiency Tests ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2548 เพื่อเรียนรู้และเตรียมความพร้อมการเป็นผู้จัดการทดสอบความชำนาญภายในประเทศอาเซียน ต่อมาในปีพ.ศ. 2549-2550 สำนักยาและวัตถุเสพติดได้เริ่มจัดการทดสอบความชำนาญในกลุ่มประเทศอาเซียนขึ้นภายใต้การดูแลของผู้เชี่ยวชาญจาก EDQM โดยรับผิดชอบในการเตรียมตัวอย่างในหัวข้อการวัดความเป็นกรด-ด่าง สำหรับการให้บริการทดสอบความชำนาญของห้องปฏิบัติการควบคุมคุณภาพยาภายในประเทศ เริ่มขึ้นในปีพ.ศ. 2550 เริ่มแรกสมาชิกคือห้องปฏิบัติการของศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ในเขตภูมิภาค  ซึ่งเป็นหน่วยงานภายในของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ ต่อมาในปีพ.ศ. 2552 ได้ขยายบริการไปยังห้องปฏิบัติการภายนอกทั้งภาครัฐและเอกชน และดำเนินการต่อเนื่องจนถึงปัจจุบัน ขณะนี้มีสมาชิกทั้งภายในและภายนอกประเทศรวมจำนวนกว่า 100 หน่วยงาน 

ด้านยาเสพติดในของกลาง

เริ่มต้นขึ้นในปีพ.ศ. 2546  เนื่องด้วยยังไม่มีหน่วยงานใดในประเทศไทยเป็นศูนย์กลางจัดการทดสอบความชำนาญด้านยาเสพติดในของกลาง โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสนับสนุนให้ห้องปฏิบัติการมีการพัฒนาทักษะความชำนาญในการตรวจพิสูจน์และดำเนินการตามระบบคุณภาพให้เป็นมาตรฐานไปในทิศทางเดียวกัน  รวมทั้งเสริมสร้างความเชื่อมั่นของห้องปฏิบัติการในการรายงานผลการตรวจวิเคราะห์ซึ่งจะนำไปใช้เป็นหลักฐานสำคัญทางอรรถคดี  เป็นการสร้างเครือข่ายสถานตรวจพิสูจน์เพื่อสนับสนุนการป้องกันและแก้ไขปัญหายาเสพติดของประเทศ โดยสมาชิกประกอบด้วยศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ในเขตภูมิภาคซึ่งเป็นหน่วยงานภายในของกรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามยาเสพติด สำนักงานพิสูจน์หลักฐานตำรวจ สังกัดสำนักงานตำรวจแห่งชาติ เป็นต้น ในส่วนสำนักยาและวัตถุเสพติดเองได้เข้าร่วมการทดสอบความชำนาญด้านยาเสพติดกับหน่วยงาน The United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC)  มากว่า 10 ปีอย่างต่อเนื่อง

ด้านสารเสพติดในปัสสาวะ

เริ่มต้นขึ้นในปีพ.ศ. 2546 เช่นเดียวกับการจัดทดสอบความชำนาญด้านยาเสพติดในของกลาง  โดยมีวัตถุประสงค์ที่สอดคล้องกัน แต่กลุ่มเป้าหมายคือห้องปฏิบัติการที่มีหน้าที่ตรวจสารเสพติดในปัสสาวะ เช่น ศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ สถานพยาบาลของรัฐและเอกชน กรมราชทัณฑ์ กรมคุมประพฤติ สำนักงานตำรวจแห่งชาติ และสถาบันนิติวิทยาศาสตร์ เป็นต้น ปัจจุบันมีแผนการทดสอบความชำนาญ 2 ระดับ คือ การตรวจเบื้องต้นสารเสพติดในปัสสาวะสำหรับห้องปฏิบัติการที่มีหน้าที่ตรวจคัดกรองชนิดสาร  โดยขอบข่ายของชนิดสารเสพติดเป้าหมาย ได้แก่ Methamphetamine, Opiates, MDMA, Metabolite of cannabis (THCA), Metabolite of Cocaine และการตรวจยืนยันสารเสพติดในปัสสาวะ สำหรับสมาชิกที่สามารถตรวจแยกชนิดสารหรือตรวจเชิงปริมาณได้ 

ขั้นตอนการปฏิบัติงาน